Mithatpaşa olan adı, birkaç yıl önce sakinlerinin de bilmediği bir sebepten değiştirilerek yeni tabelası asılan Kültür Sokak, Kale’nin eteklerinde yer alıyor. Sokak ve civarı çok eski zamanlardan beri yerleşim alanı olmasına rağmen, mahallede görmeye alışık olduğumuz taş yapılara günümüzde rastlanmıyor. Yakın zamana ait tekniklerle inşa edilen evlerin birçoğunun tapusu olmadığı için sokağın sakinleri evlerinde, devlete ‘yaşama bedeli’ anlamına gelen ‘ecrimisil’ ödeyerek oturuyorlar.
Adeta bir sınır gibi çizilmiş olan sokak, Ulucami Mahallesi ile Talatpaşa Mahallesi’ni birbirinden ayırıyor. Fakat sokak sakinlerinin yaz akşamları geç saatlere kadar süren kapı önü buluşmalarıyla bu sınır sadece kâğıt üzerinde kalıyor. Muhtarın evinin önündeki alanı kendilerine oturma alanı yapan sokak sakinlerine, her gün başka bir komşu çay indiriyor ve sadece kadınların değil erkeklerin de katıldığı uzun sohbetler başlıyor. Muhtar İsmail Uzuner’in de sohbete katılması herkesi memnun ediyor. Kapı önlerinde oturulurken sokağa bir araç girdiğinde aynı anda yapılan, alışkanlık haline gelmiş ortak bir davranış var: Ayakları hemen yukarı kaldırmak! Sokak çok dar olduğu için ancak tek bir araç geçebiliyor. Bu duruma çok alışık olan sakinlerine sokak dar gelmiyor kesinlikle ama araçlara dar geliyor. Neyse ki sokak Kale eteklerinin üst kısmında olduğu için, burada araç trafiği pek yoğun olmuyor.
Sokak, sakinlerinin özel günlerine, kınalarına, düğünlerine, sünnet törenlerine ev sahipliği yapmış; zamanla düğün salonları daha fazla kullanılmaya başlandıysa da düğün yemekleri sokakta yenilmeye devam etmiş, sokağın bir parçası durumundaki çıkmaz sokaklarda masalar birleştirilip yemekli davetler yapılmış.
Önemli günlerde paylaşımcılık ve birliktelik hala devam ediyor, avlularda işler elbirliği ile bitiriliyor. Kadınlar tarhanalarını, salçalarını beraber yapıyor. Hıdırellez gibi geleneklerini sokaklarında ve mahallelerinde devam ettirmeye çalışıyorlar. Çocuklar hala Hıdırellez ateşinin üzerinden atlıyor, aşure zamanları annelerinin yaptığı aşureleri komşulara dağıtıyor.
KÜLTÜR SOKAK - NO: 1
Ev sahibi Murat Karakaşoğlu, 1953 yılında Bergama’ da doğmuş. Balkan göçmeni olan ailesinin baba tarafı Üsküplü, anne tarafı ise Yeniceli. Dedesi Bergama’nın ilk kâhyalarındanmış; Boyacı İbrahim olarak da bilinen babası İstiklal Meydanı’nda tam 60 yıl boya ve baharat dükkânı işletmiş. Murat Bey, babasını 2012’de, annesini 2015’te, abisini 2016’da kaybetmiş.
Öğretim hayatının ilk dönemlerini Bergama’da geçiren Murat Bey, 1975’te girdiği Ankara Teknik Yüksek Öğretmen Okulu’ndan mezun olmuş fakat Bergama’ya geri döndüğünde bu işi yapmayıp, babasının dükkânında 40 yıl boyunca onunla birlikte çalışmış. Gençliğinde Bergama Spor’da futbol oynayan Murat Bey, babasının isteğini kıramadığı için futbol kariyerinde gelen teklifleri reddetmiş. Babasının yanında çalıştıktan sonra Bergama Belediyesi’nde de sekiz yıl çalışıp 2010 yılında emekli olmuş.
1980 yılında evlenen Murat Bey ikisi kız, üç çocuk sahibi olmuş. Kızları evlenmiş; oğlu da Torbalı’da çalışma hayatına başladıktan sonra evde eşi Akile Hanım ile baş başa kalmışlar. Eşinin Arnavut göçmeni olan ailesi de hep Bergama’da yaşamış. Evliliğinin ilk yıllarında da ailesi ile birlikte bu evde oturan Murat Bey sonrasında Kale Mahallesi’nde 20 yıl boyunca farklı evlerde kiracı olmuş. Anne ve babası yaşlılık sebebiyle bu evde yaşamakta zorlanınca mahalleden daha aşağıda yokuşu olmayan bir bölgede yaşamaya başlamışlar. O dönemde evleri birkaç yıl boş kalınca babasının isteği üzerine Murat Bey eşi ve çocuklarıyla eve geri dönmüş ve yaklaşık 20 yıldır da bu sokakta yaşıyorlar.
Eskiye olan özlemi hep dilinde olan Murat Bey gündelik hayatında bile eski filmleri izliyormuş. Geçmiş yıllarda mahallesinin daha güzel olduğunu düşünen Murat Bey, Hıdırellez kutlamalarında mahalledeki genç erkeklerin farklı kadın ve erkek kılıklarına girip eğlendikleri günleri hiç unutamamış. Son yıllarda Kale Mahallesi’nden mutlu olmadığını dile getirmesine rağmen yine de komşuluğun burada ölmediğine inanıyor.
KÜLTÜR SOKAK - NO: 2 VE NO: 4
Bu alanlar yıkılan iki evden kalan moloz yığınlarıyla dolu. Evlerin sokağa bakan dış duvarlarının da bir kısmı yıkık durumda ve diğer kısımlarının da çökme tehlikesi var. Bazı mahalle sakinlerinin bu alana çöp atmaya başlamasıyla beraber sokakta bir dönem probleme sebep olan alanı belediye çalışanları temizlemiş.
KÜLTÜR SOKAK - NO: 5 VE NO: 7
Mahalle sakinlerinin söylediğine göre geçtiğimiz yıllarda her iki evi de Japonya’dan Gunma Üniversitesi öğretim üyesi Dr. Kaori Goto satın almış. Bu evlerin arasında, sokağa bağlı çıkmaz sokağın ucunda eski bir hamamın bulunduğu da söyleniyor. Özellikle yaz aylarını Bergama’da geçiren Kaori Goto, pandemi döneminde uzak kaldığı kentte 2019 yılında kurduğu dernek üzerinden başlattığı Papatya Festivali ile de tanınıyor. 7 numarada son zamanlarda Kaori Hanım’ın yardımcısı Ayhan Bey ve Ayhan Bey’in annesi kalıyor.
KÜLTÜR SOKAK - NO: 6
Sokak sakini Leyla Dere kendi ev işlerine emek veriyor; İstiklal Meydanı’nda berber dükkânı olan eşi Erhan Bey ve üç çocuğuyla birlikte Kültür Sokak’ta yaşıyor. 15 yaşında evlendikten sonra iki yıl İstiklal Meydanı’nda yaşayan Leyla Hanım ve ailesi şimdiki evlerine 11 yıl önce taşınmış. Evleri için ecrimisil ödeyen aile, zaman içinde evin birçok yerini yenilemiş.
Mahallede özellikle komşuluk ilişkilerinden dolayı çok mutlu olan Leyla Hanım sırayla giden çay oturmalarını, kısır ve makarna günlerini çok seviyor. Bu ilişkileri başka yerde bulmanın zorluğunun farkında olduğu için mahalleden ayrılmayı düşünmüyor.
Fotoğrafta, Leyla Hanım evinde misafirlerini ağırlarken görülüyor.
Soldan sağa: Sibel Kartal, Leyla Dere, Hanife Üstün
KÜLTÜR SOKAK - NO: 8
Kendi evinin işlerini yapan Zeliha Güner, belediyeden emekli eşi Recep Bey ve üç bekâr oğluyla beraber uzun yıllardır bu sokakta yaşıyor. Recep Bey Kınıklı olmasına rağmen doğduğundan beri bu sokağın insanı. Sadece evliliklerinin başlarında üç yıl kadar kiraya gitmişler. Sonrasında eşi ve beşi erkek yedi çocuklarından ilkini kucaklarına alacakları dönemde eski sokaklarına geri dönmüşler. Zeliha Hanım, annesini çok küçük yaşlarında kaybetmiş ve çiftçilik yapan babası ile beraber yaşamış. Yaklaşık 20 yıl önce de babasını kaybettikten sonra eşi ve çocukları ile kalmış. Çocuklarından bazılarını evlendiren Zeliha Hanım, küçük kızının kına gecesini de bu sokakta yapmış. Yaşadıkları ev ilk yıllarda şimdiki halinde değilmiş, zaman içerisinde çeşitli eklemeler yapılarak son haline gelmiş.
KÜLTÜR SOKAK - NO: 9
Evlerinde yaklaşık 12 yıldır annesi, babası ve ikiz kardeşleriyle birlikte yaşayan Burcu Çandır (d. 2001) beş kişilik ailenin ilk çocuğu. Annesi aslen Bergama’nın Avunduruk, babası Mahmudiye Köyü’nden olan Burcu Hanım’ın, anne ve babası gençlik dönemlerinde Bergama’ya göçmüşler ve Bergama’da tanışıp evlenmişler. Burcu Hanım, bu sokakta doğmuş.
Ailesi evlerine ilk yerleştikleri zaman iki ayrı oda olan şu anki salonları, aradaki duvarın kaldırmasıyla tek ve büyük bir salona dönüşmüş. Ayrıca yeniledikleri mutfak dolapları da 12 yılda evlerinde yaptıkları büyük değişikliklerden. Güzel ve büyük avlularının zeminine ise yeniden beton atılarak yenilenmiş. Bir asmanın gölgelendirdiği avlu, evin kızlarının ifadesiyle Ramazan aylarında iftar yemeklerine de ev sahipliği yapıyormuş. Anne ve babaları gündüzleri işteyken bu avlunun tadını en çok küçük çocukları ve yetiştirdikleri ördekler çıkarıyor.
Burcu Çandır‘ın (solda) kendilerini ziyarete gelen kuzeni Ümmügül Zeybek de Kale Mahallesi’nde yaşıyor.
KÜLTÜR SOKAK - NO: 10
Yaklaşık 5 yıldır boş olan bu hane, Hayriye Hanım’a ait. Hayriye Hanım da babasından kalan evi yıllar içinde komşuları gibi büyütmüş. Fakat komşularının ifadesine göre, eşinin vefatından sonra yaşlılığının da etkisiyle buradan ayrılan, yaklaşık 5 yıldır İzmir’de kızının yanında yaşayan Hayriye Hanım, belirli dönemlerde evini ziyaret ederek, köhneleşmesini engellemeye çalışıyormuş.
KÜLTÜR SOKAK - NO: 12
Dört kişilik hane halkından Kınıklı Sibel Kartal dokuz yıldır Bergama’da yaşıyor. Madra köylerinden olan eşi İsmail Bey ile dokuz yıl önce evlenmişler. İlk iki yıl Kale Mahallesi’nin dışında yaşayan Sibel Hanım ve eşi yedi yıl önce Kültür Sokak’taki evlerini almışlar. Dört kişilik aileleri pandemi döneminde, anne ve babasının evinde internete erişim problemi yaşadığı için eğitim almakta zorlanan kardeşinin de yanlarına gelmesiyle beş kişiye çıkmış.
Evi satın aldıktan sonra küçük bir tadilat yapıp yerleşen aile evde büyük bir değişikliğe gitmemiş. Sibel Hanım mahallesini çok sevmesine rağmen bakımsız olduğunu düşünüyor, üstelik yaşlılıkta mahallenin yokuşlarının kendilerini zorlayacağına inandığı için, ilerleyen zamanlarda buradan ayrılabileceklerini söylüyor.
KÜLTÜR SOKAK - NO: 14
Şakine Çamur, komşularından edinilen bilgilere göre yaklaşık 40 yıl bu sokakta yaşamış. Son zamanlarda yaşlılığından dolayı tek başına yaşamakta güçlük çektiği için gelini ve oğluyla kalıyormuş. Bu nedenle Kültür Sokak’taki evi boş duruyor.
KÜLTÜR SOKAK - NO: 15
Mukaddes İşkaçırmaz, 1985 yılında beri bu sokakta yaşıyor. Eşi Selim Bey ile 24 yaşında evlendikten sonra, annesi ve babasıyla burada yaşayan Selim Bey’in yanına yerleşmiş. Selim Bey, daha dört aylık bebekken, Yugoslavya’dan Bergama’ya göçen bir ailenin çocuğu.
Mukaddes Hanım’ın çocukları, evlendikten sonra Bergama’da farklı yerlere yerleşmiş. Yıllar içerisinde evde çeşitli tamiratlar yapmış olsalar da büyük bir değişikliğe gitmemişler. Mahallesinden memnuniyetini dile getiren Mukaddes Hanım mahalleye bağlılığını “Gelinlikle geldim, kefenle çıkarım.” sözleriyle ifade ediyor.
KÜLTÜR SOKAK - NO: 16
Sokak sakinlerinin anlatımına göre, 16 numarada yaşayan ailenin anne ve babaları ölünce kızları Emine Hanım yine buraya yakın bir başka sokağa taşınıp kendi hayatını kurmuş. Yıllardır boş duran ev zaman içerisinde yıkılmaya başlamış.
KÜLTÜR SOKAK - NO: 23
Bu hanede uzun yıllardır 6 numarada oturan Erhan Dere’nin annesi Hanım Dere yaşıyor.
KÜLTÜR SOKAK - NO: 25
Harun Uysal ve dört kişilik ailesi yaklaşık 20 senedir 25 numaralı bu evde yaşıyor. Bergama’nın köylerinden göçen Harun Bey ve eşi Halime Hanım, 1999 yılında evlendikten sonra 2000 yılında mahalleye yerleşmişler. Biri kız, iki çocukları var.
Evlerindeki bazı yapısal sorunlara rağmen insani ilişkiler yönünden mahallelerini çok seviyorlar. Mahallelerinden çok memnun olan oğulları Ramazan, son dönemde gençler arasında artan uyuşturucu kullanımının gelecekte problem yaratabileceğini düşünüyor. Bu konuyla ilgili mahallede yaptıkları kültürel çalışmalar yaptıklarını söylüyor. Ramazan, liseye kadar mahalledeki 14 Eylül İlkokulu’nda okumuş sonrasında da turizm eğitimi almış. Şimdilerde Bergama’da tiyatro çalışmalarına katılıyor.
(Aşağıda, soldan sağa) Harun Uysal, oğlu Ramazan Uysal ve komşuları Dere ailesinin çocukları Sadık Dere.
KÜLTÜR SOKAK - NO: 27
Mahalle sakinleri, bu hanenin oldukça uzun bir zamandır boş durduğunu söylüyor.
KÜLTÜR SOKAK - NO: 29
Ulucami Mahallesi muhtarı İsmail Uzuner ve eşi Hanife Hanım’ın evleri 15 yıldır kendilerine ait. Aliağa’daki vergi dairesinden Bergama’ya tayin olduktan sonra Kurtuluş Mahallesi’nde bir süre kirada yaşayan İsmail Bey sonrasında iki katlı bu evi almış. “Zaten mahallenin çocuğuyum.” diyen İsmail Bey’in ailesi o 7 yaşındayken Kınık’tan buraya taşınmış. Ailesi, çoğu mahalle sakini gibi Balkan göçmeni. İsmail Bey’in büyük oğlunun düğünü bu sokakta yapıldığı için sokağın anlamı onun için oldukça büyük.
Çocukları işe gittiğinde evinde torunlarına bakan Hanife Hanım da eşi İsmail Bey gibi Bergamalı. Evlendikten sonra 15 yıl Aliağa’da yaşamışlar sonrasında da mahallelerine dönmüşler. Onlara göre mahallede yaşantı hep aynı kalmış, değişen pek bir şey olmadığını söylüyorlar.
KÜLTÜR SOKAK - NO: 33
Mahalleliden edinilen bilgilere göre bu evde, doğma büyüme Bergamalı olan Coşkun Sezgin 3-4 yıldır ailesiyle yaşıyor.
KÜLTÜR SOKAK - NO: 35
1944 doğumlu Fatma Uslu, oğlu Erkan Bey ve oğlunun 21 ve 17 yaşlarındaki kızlarıyla birlikte yaşıyor. 40 yıla yakındır bu evde oturan Fatma Hanım’ın, Serkan ve Erkan adlarında iki oğlu var.
Fatma Hanım Bergama’ya Bulgaristan’dan göçmüş. “Biz 1951 muhacirlerindeniz.” diyor. Ailesi, Bulgaristan’da yaşadıkları zorluklar üzerine kendisi 6 yaşındayken, arkalarında evlerini, hayvanlarını, başka neleri varsa hepsini bırakarak Türkiye’ye gelmiş. Halası ve dayısı hala Bulgaristan’da yaşamaktaymış.
Türkiye’ye geldikten sonra önce ailesi ile beraber devlet tarafından Antalya’ ya yerleştirilen Fatma Hanım, beş yıl sonra ailesinin Ovacık’a yerleşmesi ve kardeşlerinin okul için Bergama’ya gelmesi üzerine, onların bir meslek sahibi olmalarına destek vermek istediği için kendisi de Bergama’ ya göçmüş. Gençliğinde Bergama’da geçimini sağlamak amacıyla kışın yaşlılara bakım hizmeti vermiş, yazınsa tarım işçiliği yapmış. Boyacılık yapan oğullarının iş sahibi olmasıyla son yıllarda çalışmayı bırakmış. Artık kendi evinin işlerine emek veren Fatma Hanım, torunlarını da kendi evladı gibi büyütmüş. Annesini 6 yaşındayken kardeşinin doğumunda kaybeden Fatma Hanım anneliği hep bir misyon olarak görmüş hayatında.
İlk göçtükleri dönemde kapısının bile tam olmadığını belirttiği, şimdi iki oda, bir mutfak ve bir avludan oluşan evleri başlangıçta tek göz imiş. Onlar yerleşmeden önce çok yaşlı bir kadın yaşıyormuş evde. Sonrasında Fatma Hanım ve ailesi çeşitli eklemeler yaparak yaşam alanlarını rahatlatmışlar ve son olarak torunlarının büyümesiyle onlar için üst katı inşa etmişler. Neredeyse 40 yıldır sürekli ufak ufak geliştirdikleri evlerinin tapusunun maliyeye ait olduğunu söylüyorlar. Sit alanı içerisinde kaldığı için yıllardır ecrimisil bedeli ödeyerek yaşıyorlar evlerinde. İçerisinde, gelen misafirleri için ayırdıkları alaturka tuvaletin de bulunduğu avlularına açılan ana kapı Kültür Sokak’tan olsa da, üst kata Sıtkiye Sokağı’ndan da ayrı bir giriş var.
Fatma Hanım’ın hayatı, evde olduğu kadar sokağında geçiyor. Yaz aylarında komşularıyla sokakta buluşup akşamlarını gece 24.00’ a kadar uzattıklarını mutlu mutlu anlatırken, kış akşamları da bu buluşmaların evlerde devam ettiğini söylüyor. En büyük sevdalarından birinin Bergama olduğunu söyleyen Fatma Hanım, burayı hiçbir yere değişmeyeceğini dile getiriyor. İzmir’de olan kardeşini ziyarete gittiği zamanlar şehrin gürültüsünün onu yorduğundan, Bergama’ya dönmeyi sabırsızlıkla beklediğinden bahsediyor. Pazara gitmek için bile çok uzaklaşmadığı sokağı, mahallesinin sakinliği ve sokağındaki kadın gülüşleri onun son yıllarının vazgeçilmezi olmuş. Fatma Hanım “Bana kat verseler yine de buradan başka yerde yaşayamam.” diyor ve komşusu olan 16 numaralı hanenin yıllardır bakımsız kaldığı için yıkılacak hale gelmesine çok üzüldüğünü söylüyor.
