Sarı Denizaltı Sanat İnisiyatifi’nden Günseli Baki ve Yücel Tunca tarafından hayata geçirilen “Fabrika - Mekânın Hafızası, Hafızanın Mekânı” projesi, Bergama’da derin izler bırakan Sümerbank Bergama Tekstil Fabrikası’nı, kent sosyolojisi, ekonomisi ve kültürü ekseninde, toplumsal bellek, endüstriyel miras ve emeğin miras hakkı kavramları üzerinden ele alıyor.
Ege’nin kuzeyindeki köklü tarihe sahip yerleşimlerden biri olan, ekonomisini ve sosyo-kültürel yapısı, binlerce yıl boyunca kesintisiz süren tarım ve hayvancılığa dayalı üretim ilişkileriyle belirlenen Bergama’da, Tekstil Fabrikası’nın 1960 yılında faaliyete geçmesiyle hızlanan toplumsal yapıdaki dönüşüme odaklanan projenin ilk bölümü “Mekânın Hafızası"nda, Sümerbank fabrikalarının ülke genelindeki sanayileşmeye ve toplumsal dönüşüme olan etkisinin Bergama’daki yansımaları ele alınıyor. Fabrikanın kuruluşundan itibaren özelleştirme politikaları sonucunda kapatıldığı dönemi kapsayarak günümüze kadar devam eden süreç kurumsal ve kişisel, yazılı ve görsel arşivlerden yararlanarak oluşturulan kronolojik bir anlatının yer aldığı bu bölümde toplumsal hafızanın inşa edilmesinde etkili olan, geçmişle günümüz arasında bağ kuran kültürel belleğin fotoğraftaki temsillerine de yer veriliyor. Fabrika emekçilerinin portrelerinden, hatıra fotoğraflarından ve fabrikaya ilişkin hafıza kayıtlarından yola çıkarak kurgulanan “Hafızanın Mekânı” bölümü ise fabrikanın dününe ve bugününe ilişkin sözel ve görsel anlatıları içeriyor. Bu bölümde ayrıca 2019 yılında açılan ve üç yıl içinde 1900 ki
-şiye ulaşan “Sümerbank Bergama Tekstil Fabrikası” adlı Facebook grubu aracılığıyla arşivlenen fabrikanın görsel hafızasıyla, 122 kelimeden oluşan bir fabrika sözlüğünün yan yana geldiği bir etkileşim alanı yer alıyor. Hafızanın Mekânı bölümünde, fabrikada kadın işçi olmayı, kadının ikinci vardiyasını anlatan “İkinci Vardiya: Bir Başkası Yapmış Gibi” ve işçi emeğini merkezine alan “Böyle Şeyler De Yaşadık İşte” adlı video çalışmaları da bulunuyor.
Fabrika projesinin üçüncü bölümünü oluşturan “Bir Gelecek Tahayyülü Olarak Fabrika” ise 2022 yılının nisan ve mayıs aylarında Gazhane Çevre Gönüllüleri’nin desteği ve Rastminus Tasarım Kolektifi’nin katılımıyla hazırlanan “Bir Gelecek Tahayyülü Olarak Endüstriyel Miras” tasarım atölyeleri sonunda Rastminus Tasarım Kolektifi’nden Alper Aksu, Alp Emre Çelik, İzzet İlgün, Selin Tutku Aslan, İldem Dinar ve Şeyma Bıyık’ın, mimar Fatih Kurunaz’ın danışmanlığında, Bergama Tekstil Fabrikası’nın geleceğine ilişkin fikirler geliştirerek ürettikleri iki mimari tasarım projesini içeriyor. Üniversite öğrencilerinin farklı yaklaşımlarla ürettikleri projeler, fabrikanın mekânsal anlamda korunmasına ve kent hafızasındaki yerinin güçlendirilerek geleceğe taşınmasına yönelik öneriler sunuyor.
Fabrika’nın üçüncü bölümü için Gazhane Çevre Gönüllüleri’nin destekleriyle hazırlanan; Seda Naniç Zeybek’in “Emek, Mekân İlişkisi - Neden, Nasıl, Kim İçin Koruyoruz?”, Fatih Kurunaz’ın “Mikro Ölçekli Bir Kent Mekânı Modeli Olarak Sümerbank Bergama Tekstil Fabrikası”, T. Gül Köksal’ın “Endüstriyel Birikimin Miraslaştırılması ve Mekânsal Dönüşümü: Güncel Örnekler Üzerinden Çelişkiler ve Çatışmalar”, Işıl Uçman Altınışık’ın “Bir Gösterge Olarak Fabrika ve Yokluğu: Sümerbank Denizli İplik Fabrikası Örneği”, Gazhane Çevre Gönüllüleri’nden Maya Arıkanlı Özdemir Serkan Öngel ve Yüksel Demirtaş’ın “Endüstri Mirasına Kamusallık Üzerinden Bakmak ve Uğur Tanyeli’nin “Fabrika Kentlerinin Doğuşu ve Ölümü: Dünyadan ve Türkiye’den Örnekler” başlıklı çevrimiçi seminer dizisi Sarı Denizaltı Sanat İnisiyatifi’nin YouTube kanalında arşivleniyor.
Projenin 21 Ekim 2022 Cuma günü, Odeon Pergamon Kültür Sanat Alanı’nda açılan ve 13 Kasım’a kadar izlenebilecek sergi kapsamında 22 Ekim Cumartesi günü gerçekleşecek Serhan Ada, Fatih Kurunaz ve Yaşagül Ekinci’nin yer aldığı “Endüstriyel Miras ve Kent”; Eda Yiğit, Seda Naniç Zeybek ve Maya Arıkanlı Özdemir’in yer aldığı “Emeğin Miras Hakkı ve Hafıza” panelleri birer tartışma zemini oluşturuyor.
Gençlerin, akademisyenlerin ve sivil alan aktivistlerinin de katılımıyla; görsel sanatlar, kültür ve tasarımı birlikte işleyerek aktörlerini de içine katan transdisipliner Fabrika projesinin sergi sürecine, ‘Bir Hatırlama ve Paylaşma Yürüyüşü: Fabrika Çevresinde’; fabrika emekçilerinin izleyicilerle buluşacağı ‘Yaşayan Kitap’ etkinlikleri ile Gülden Ataman ve Nazlı Tecimer’in fabrika çeperinde gerçekleştirecekleri performanslar da eklemleniyor.
Proje kapsamında Günseli Baki ve Yücel Tunca tarafından hazırlanan araştırma kitabı Fabrika da 21 Ekim’de okuyucularla buluşuyor. Fabrikanın görsel arşivini, sözlü tarih kayıtlarını ve proje içeriğini kapsayan www.fabrikabergama.com web sitesi de 30 Kasım’da yayınlanıyor. Proje Kültür için Alan tarafından destekleniyor.
“Bir Gelecek Tahayülü Olarak Endüstriyel Miras” Tasarım Atölyeleri - çevrimiçi etkinlik
Gazhane Çevre Gönüllüleri’nin katkıları ve Rastminus Tasarım Kolektifi’nin katılımıyla mimarlık ve tasarım fakültesi öğrencilerinin tasarım süreçlerine yönelik hazırlanan “Bir Gelecek Tahayyülü olarak Endüstriyel Miras Tasarım Atölyeleri” eğitim serisi 21 Nisan’da başlıyor. Bu atölyelerin sonunda tasarım ve mimarlık fakültesinden gençlerin gelecek tahayyülleri tasarım modelleri de Ekim ayında açılacak Günseli Baki ve Yücel Tunca'nın FABRİKA sergisinde yer alacak.
